نویسنده: عبدالحمید «زاهدی» دانشجوی حقوق و شرعیات.

در طول تاریخ؛ بعد از قحطی، دومین دشمن بزرگ انسان بیماری­های همه­گیر و واگیردار بود. شناخته­ترین این بیماری­ها، معروف به «مرگ سیا» در دهه ۱۳۳۰م به سرعت در سرتاسر آسیا، اروپا و شمال آفریقا شیوع یافت و جان ۷۵ تا ۲۰۰ میلیون نفر را گرفت.

اولیای امور در مقابل این فاجعه کاملا درمانده شده بودن و جز نیایش و برگذاری مراسم دسته جمعی راه دیگری برای جلوگیری از گسترش این بیماری همه­گیر نمی­شناختند، چه برسد به درمانش. انسان­ها، تا قبل از دوران معاصر، بدیِ آب و هوا و شیاطین بدخواه و خدایان خشمگین را مسئول بیماری می­دانستند و به باکتری و ویروس گمان نمی­بردن.
در سال ۱۵۲۰م با شیوع ویروس آبله در «مکزیک» که پایتخت آن تنوچتیتلا ۲۵۰۰۰۰  نفر جمعیت داشتن، در طی دو ماه دست­کم یک سوم جمعیت از جمله کوییتلاهواک امپراتور آزتک­ها از بین رفتند. ویروس آبله اولین ضربه بود، امواج مرگ­بار آنفلوانزا و سرخک و دیگر بیماری­های واگیردار یکی بعد از دیگری به مکزیک رسید، و در سال ۱۵۸۰ از ۲۲ میلیون نفر جمعیت، جمعیتش به کمتر از دو میلیون نفر کاهش یافت.

بیماری­های همه­گیر در قرن بیستم نیز همچنان جان ده­ها میلیون نفر را می­گرفت. در سال ۱۹۱۸، هزاران سرباز در در سنگر­های شمال فرانسه بر اثر نوع آنفلوانزا مشخصا مهلک، معروف به «آنفلوانزا اسپانیایی» به حالت احتضار افتادند. در عرض  چندماه، این ویروس تقریبا نیم میلیارد نفر (یعنی یک سوم جمعیت جهان) را مبتلا کرد. در مجموع این بیماری عالم گیر بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون نفر را در کمتر از یک سال به کام مرگ فرستاد.  در حال که تعدار کشته­شدگان جنگ جهان اول از ۱۹۱۴ تا ۱۹‍۱۸ چهل میلیون نفر بود.

جز این سونامی­های بیماری که هر چند دهه یک بار انسان­ها را درگیر می­کرد امواج محدودتر اما همیشگی بیماری­های واگیردار هم هر سال میلیون­ها نفر را به کام مرگ می­فرستاد. خصوصا کودکان به دلیل فقدان ایمنی، در مقابل این بیماری­ها آسیب پذیر بودند و به همین علت آنها را «بیماری­ها دوران کودکی» می­نامید. تا اوایل قرن بیستم، حدودی یک سوم کودکان قبل از رسیدن به بلوغ به اثر سوءتغذیه و بیماری جان خود را از دست می­دادند.
به اثر بهبود حمل و نقل در طول قرن بیستم، انسان­ها در برابر بیماری­های همه­گیر آسیب پذیر تر هم شدند. ویروس اسپانیایی می­تواند در کمتر از بیست­وچهار ساعت به چندین شهر بزرگ دنیا راه  پیدا کرده و سرایت کند.
با این حال، در چند دهه اخیر، وقوع بیماری­های همه­گیر و تاثیر آنها به طرز چشمگیری کاهش یافته است. به ویژه مرگ و میر کودکان در سطح جهانی در پاین­ترین حد است. کمتر از پنج درصد قبل از رسیدن به بلوغ میمردن؛ در حالی که در دنیایی توسعه یافته امروز این میزان به کمتر از یک درصد است.

مثلا عملیات جهانی واکسیناسیون آبله به قدری موفقیت آمیز بود که در سال ۱۹۷۹ سازمان بهداشت جهانی اعلام کرد که انسان بر آبله غلبه یافته و کاملا ریشه­کنش کرده است. این اولین بیماری همه­گیر بود که انسان تا آن زمان توانسته بود از صفحه روزگار محو کند. در سال ۱۹۶۷ ویروس آبله پانزده میلیون نفر را مبتلا کرد و جان دو میلیون نفر را گرفت. اما در سال ۲۰۱۴ حتی یک نفر به این بیماری مبتلا نشد. این پیروزی تمام عیار باعث شد که امروز سازمان بهداشت جهانی از واکسین کردن انسان­ها در مقابل آبله دست بکشد.

البته هر چند سال یک بار هشدار­های در باره شیوع بالقوه یک بیماری همه­گیر جدید می­شنوم، مثل سارس در ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۳ (SARS بیماری ویروسی که باعث تنگی نفس می­شود و اگر بلافاصله درمان نشود منجر به مرگ می­گردد) آنفلوانرای پرندگان، در ۲۰۰۵، آنفلوانزای خوکی در ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۰، و ابولا در ۲۰۱۴ اما، این بیماری ها تا اکنون قربانیان اندکی داشته است.

بشر اکنون با خطر هولناک و مرگ­بار ویروس کرونا(کوید۱۹) دست و پنجه نرم می­کند، این ویروس دشمن جدید و نو ظهور بشریت نیست، بشر در طول تاریخ با چنین خطرات دست و پنجه نرم کرده است و بلاخره یا زود و یا هم دیر بر آن غلبه پیدا کرده، همان­طوری­که  ویروس آبله را از صفحه روزگار محو گرداند؛ کوید ۱۹ را نیز می­توان، درمانش را یافت و از بین برد.

پس به وزاحت می­توان گفت که انسان دانش و ابزار پیشگیری از بیماری­های همه­گیر را دارد، و بنا بر این اگر نتوان بیماری همه­گیری را مهار کرد به علت بی­کفایتی انسان­هاست، و نه خشم الهی.

منبع:

 عنوان و نام پید آور: انسان خداگونه: تاریخ مختصر آینده/ یووال نوح هراری
ترجمه زهرا عالی
 مشخصات نشر: تهران، فرهنگ نشر نو،