نویسنده: یزدان حاتمی
در جهان، کمتر ملت‌های را می توان یافت که اشتراکات وسیع فرهنگی، تاریخی و زبانی به مقیاس ملت افعانستان و ایران داشته باشند. اما این اشتراکات هیچگاه سبب تحکیم روابط سیاسی حسنه‌ء میان دو دولت نگردیده است.
روابط سیاسی این دو کشور برادر، مسلمان و همسایه به دلایل مختلفی فراز و فرود را تجربه کرده است، که پرداختن به کل این داستان در این مقاله مقدور نیست. نوشته حاضر روابط سیاسی این دو کشور را از پیدایش گروه طالبان الی امروز یعنی گفتگوی صلح بین‌الافغانی بصورت فشرده به بحث و بررسی می گیرد.
گروه طالبان در هشتم اگست ۱۹۹۷ بعد از تسلط بر مزار شریف هشت دیپلومات و یک خبرنگار ایرانی را در داخل کنسولگری ایران در این شهر به قتل رسانیدند. جمهوری اسلامی ایران به هدف انتقام گیری از گروه طالبان دهها هزار سرباز در مرز مشترک با افغانستان مستقر نمود و خطر یک جنگ تمام عیار در منطقه بوجود آمد.
اما بعد از شکست طالبان، شکل گیری دولت جدید تحت عنوان جمهوری اسلامی افغانستان و حضور قدرت مند آمریکا در افغانستان روابط سیاسی ایران با گروه طالبان دچار تغییر و تحول ژرف گردید.
در جهان سیاست ، دوست و دشمن ثابت وجود ندارد بلکه این منافع سیاسی است که چشم انداز سیاسی و رویکرد سیاسی را باز تعریف و تعیین می کند. حضور نیروهای آمریکا به عنوان دشمن تاریخی و راهبردی جمهوری اسلامی ایران در افغانستان، رویکرد سیاسی نظام جمهوری اسلامی ایران را با گروه طالبان از تقابل به تعامل تغییر جهت داد. جمهوری اسلامی ایران با وجود که در سیاست اعلامی و رسمی خود از یک نظام دمکراتیک و مردمی مبتنی بر آراده مردم در افغانستان حمایت می کرد اما در سیاست غیر رسمی و پنهانی با پیروی از مقوله” دشمنِ دشمنِ ما دوست ما است” با طالبان از در تعامل و همسویی پیش آمد و عملاً در یک جبهه واحد علیه آمریکا در افغانستان قرار گرفته است.
بعد از شکست طالبان، و فرار تعدادی از فرماندهان آن گروه به ایران، جمهوری اسلامی ایران به طالبان‌های فراری اسکان داد. در سال ۲۰۱۶ مقام‌های امنیتی افغانستان ایران را متهم به همکاری نزدیک با طالبان کرد و گفته اند که جمهوری اسلامی ایران علاوه بر استمرار حمایت از این گروه بر دامنه کمک‌هایش نیز افزوده‌است.
مقام‌های افغانستان و غربی بارها ایران را متهم کرده‌اند که از طریق سپاه پاسداران به گروه طالبان حمایت مالی و تسلیحاتی می کنند.
در گزارش وال استریت ژورنال آمده است که:”مقام‌های امنیتی افغانستان گفته اند، مدارک واضحی دارند که ایران جنگجویان طالبان را در داخل مرزهایش آموزش می‌دهد. نظر به گفته‌های مقام‌های حکومت افغان ، تهران اکنون حداقل چهار اردوگاه آموزش طالبان را اداره می‌کند”.
شاهدان محلی در ولسوالی‌جاغوری که دو سال قبل مورد حمله گروه طالبان قرار گرفت، نیز می‌گویند جنگجویان این گروه فارسی را با لهجه ایران صحبت می‌کردند. مسافران جاغوری و مالستان ولایت غزنی نیز می‌گویند طالبانی که راه مسافران این دو ولسوالی را می‌گیرند و خواهان دیدن شناسنامه می‌شوند، نیز لهجه ایرانی دارند.
وزارت دفاع امریکا (پنتاگون) بارها گفته است که دولت ایران، طالبان را در افغانستان حمایت مالی، نظامی و آموزشی می‌کند. مایک پمپئو وزیر امور خارجه اسبق امریکا در زمان ترمپ در( ۷ جنوری ۲۰۲۰ )در نشست خبری در شهر واشنگتن اعلام کرد، دولت ایران مخالف روند صلح در افغانستان است. پمپئو تاکید کرد، دولت ایران با گروه طالبان به شمول شبکه حقانی و ملا دادالله رابطه دارد.
یکی از اعضای فاطمیون که دوسال قبل از جبهه النصره در سوریه برگشته بود با نویسنده این سطور گفته بود که:” ایرانی ها دو کمپ آموزشی در مشهد ساخته اند یکی برای شیعه‌های افغانستانی زیر پرچم فاطمیون به هدف سرکوب داعش در سوریه و کمپ دیگر از سنی‌های افغانستان تحت لوای طالبان به خاطر جنگ با آمریکا و هم‌پیمانان نظامی اش در افغانستان.”
اما بعد از امضای توافقتانه صلح میان آمریکا و گروه طالبان در دوحه قطر و آغاز مذاکرات بین‌الافغانی، ایران عملاً بازی‌دوگانه را روی دست گرفته است از یک طرف با تروریست خواندن گروه طالبان حمایت خود را از نظام جمهوری اسلامی و مردم افغانستان اعلان می دارد و از طرف دیگر رهبران سیاسی گروه طالبان را که دولت ایران تروریست می خوانند بصورت رسمی به تهران دعوت می نمایند. علی شمخانی منشی شورای عالی امنیت ملی ایران به تاریخ ۸ دلو در یک پست توییتر نوشت، «در جلسه امروزی با هیئت سیاسی طالبان، من رهبران این گروه را برای جنگ با ایالات متحده مصمم دیدم». این اظهارات مقام امنیتی ایران حکومت و مردم افغانستان را به واکنش جدی واداشت و مقام های حکومت افغانستان گفتند که تهران در امور داخلی افغانستان مداخله کرده و برای به دست آوردن منافع و اهداف امنیتی و سیاسی خود از طالبان به عنوان یک سلاح نظامی و سیاسی استفاده می کند.
این در حالیست که مقام‌های کاخ سفید آمریکا می‌گویند دولت جوبایدن، رئیس جمهوری جدید آمریکا توافق صلحی را که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری سابق آمریکا با طالبان امضا کرده بود، دوباره بررسی خواهند کرد.
پرسش کانونی این است که منطق حمایت ایران از طالبان چیست؟ آیا ایران با قرائت افراطی و خشونت‌طلبانه طالبان از اسلام موافق است؟
۱. ایران دولت آمریکا را دشمن درجه یک و استراتژیک نظام جمهوری اسلامی ایران می داند. این کشور حضور نظامی آمریکا را در افغانستان برای امنیت ملی و منافع ملی خود خطر جدی و تهدید بالقوه دانسته و گروه طالبان را یگانه گروه همسو با منافع خود در افغانستان می داند که هژمونی آمریکا را نه تنها به چالش کشیده بلکه به شکست مواجه ساخته است. ایران با افزایش حمایت از گروه طالبان هزینه جنگ آمریکا را در افغانستان از لحاظ اقتصادی و انسانی سنگین تر ساخته است.
۲. نظام جمهوری اسلامی ایران، داعش را بعد از آمریکا دشمن درجه دوم خود می‌خواند. بناً نگران قدرت گرفتن گروه داعش در افغانستان است و گروه طالبان را یگانه نیروی ایدئولوژیک می‌داند که می توانند جلو قدرت گیری گروه داعش را در افغانستان بگیرند.
۳. تداوم جنگ و نا امنی در افغانستان سبب می‌شود که مردم افغانستان نتوانند از منابع آبی دریایی شان بصورت درست استفاده نمایند. جنگ و نا امنی فرصت خوب را برای جمهوری اسلامی ایران فراهم می سازد تا از آبهای افغانستان بدون حساب و کتاب استفاده نمانید چنانچه در جریان جنگ‌های داخلی بهره می برد.
۴. دولت ایران مانند ایالات متحده به این نتیجه رسیده است که سازش با گروه طالبان تنها راه است که زمینه زندگی صلح آمیز را برای همسایه شرقی این کشور فراهم می‌کند.
۵. دولت ایران هیچگاه از شکل گیری یک حکومت اسلامی با قرائت سلفی در افغانستان حمایت نخواهد کرد و در عوض از یک نظام سیاسی بر خواسته از آرای مردم، فراگیر که همه گروهای قومی، زبانی و مذهبی در آن حضور معنی دار داشته باشند و تهدید برای منافع ایران دانسته نشود، حمایت خواهند کرد. دولت ایران طالبان را بخش از راه حل آینده افغانستان می داند .
۶. دولت ایران خواستار گفت وگوی صلح با رهبری حکومت افغانستان است.
سر انجام می توان گفت که نگاه ایران به همسایه شرقی آن نگاه از بالا به پایین است. در تمامی تعاملات و معادلات جنگ و صلح افغانستان در صدد دسترسی به منافع راهبردی خود و گسترش هژمونی منطقه‌ای خود است. ایران حضور آمریکا در افغانستان و منطقه را مانع گسترش تئوری صدور ارزشهای انقلاب می داند. تازمانکه نیروهای آمریکای در افغانستان حضور داشته باشند، جمهوری اسلامی ایران دست از حمایت، تجهیز، تمویل و آموزش گروه طالبان بر نخواهد داشت.
