شماری از خبرنگاران زن در افغانستان میگویند که در بیشتر موارد خبرنگاران زن اجازه ورود در نشستهای خبری را ندارند
نزدیک به سه سال میشود که مکاتب، دانشگاهها و کار به روی زنان و دختران در افغانستان مسدود است و هر روز این وضعیت از گذشته کرده بدتر میشود. وضعیت زنان و دختران در سه سال گذشته زیر حاکمیت گروه طالبان نه تنها بد بود؛ بلکه وحشناک هم بوده است.
بعد از سقوط جمهوری اسلامی افغانستان در ۱۵ اگست سال ۲۰۲۱ و حاکم شدن دوباره گروه تروریستی طالبان در افغانستان، اکثریت خانمهایی که از اقشار مختلف مانند زنانی که به حیث قاضی، دادستان، مقام حکومتی، فعال جامعه مدنی، هنرمند و خبرنگار در جامعه افغانستان فعالیت داشتند متاسفانه به دلیل تهدیدهایی امنیتی و سرکوب زنان از سوی گروه طالبان از کشور شان پناهنده و یا هم خانه نشین شدهاند.
بعداز تغییر نظام سیاسی در کشور و حاکم شدن گروه طالبان در افغانستان زنان و دختران از عرصههای مختلف از جمله سیاست، اقتصاد، اجتماع، تعلیم و تحصیل کنار گذاشته شده و بطور کامل از صحنه از سوی گروه طالبان بیرون کشیده شده است.
در این میان خبرنگاران زن نیز با مشکلات گستردهای مواجه شده و از رسانهها بهشکل گروهی با بهانههای مختلف حذف شدهاند. طالبان بعداز به قدرت رسیدن شان در افغانستان با صدور بیشاز ۱۰۰ فرمان علیه زنان نخست درب مکاتب را به روی دختران بالاتر از صنف ششم بستند وبعداً زنان و دختران را از کار به رسانهها ممنوع کردهاند.
پساز حاکم شدن گروه شدن طالبان در افغانستان، شمار زیادی زنان خبرنگار وظایف شان را از دست داده اند و شمار اندکی که تا کنون در رسانهها فعالیت دارند، در شرایط سختگیرانه با پوشیدن ماسک اجباری برنامه اجرا میکنند.
در شماری از ولایتهای افغانستان به شمول کابل پایتخت این کشور نشر صدا و تصویر خبرنگاران زن از رسانهها ممنوع شده و مسوولان و سخنگویان گروه طالبان به سوالات خبرنگاران زن پاسخ نمیگویند و از آنان میخواهند که برای انجام مصاحبه همکاران مرد خود را بفرستند.
شماری از خبرنگاران زن در گفتگو با خبرنگار روزنه صلح میگویند که در بیشتر موارد خبرنگاران زن اجازه ورود در نشستهای خبری که از سوی این گروه در کابل و ولایتهای افغانستان برگزار میشود، را ندارند.
آنان میگویند که تاکنون هیچ خوش بینی و امیدی برای بازگشت به کار رسانهای در افغانستان را ندارند و تا گروه طالبان از افغانستان بیرون نشود هیچ دختر و زنی نمیتواند تحصیل و یا کار نمایند.
فریده احمدزی یکی از خبرنگاران زن در گفتگو با خبرنگار روزنه صلح میگوید که زنان و دختران خبرنگار در بیشاز دو نیم سال حاکمیت گروه طالبان با مشکلاتی زیادی دستوپنجه نرم میکند.
او تاکید کرد: «خبرنگاران زن در افغانستان کارشان خیلی دشوار است و بسیار به سختی کار میکنند و خبرنگاران در زیادی وقت به نشستهای دولتی که از سوی طالبان برگزار میشود اجازه ورود نمیدهد در صورتی که حجابشان هم درست است و این محدودیتها روزبهروز زیادتر شده میرود و خبرنگاران زن که در رادیو و تلویزیون کار میکردند، تعدادشان خیلی کم شده و این واقعاً جای نگرانی است.»
فاطمه محمدی یکی دیگر از خبرنگاران زن به خبرنگار روزنه صلح میگوید که طالبان در بسیاری از موارد به رسانهها و خبرنگاران اجازه نمیدهند تا گردهمایی های زنان و برخی دیگر از برنامههای زنان را پوشش بدهند.
خانم محمدی بیان داشت که در بیشاز دو ونیم سال حکومت گروه طالبان خبرنگاران زن با محدودیتهای زیادی روبهرو بوده و حتی منجر به ترک شغلشان هم شده است.
او گفت: «زنان و دختران خبرنگار که در چندین سال گذشته رشد بیسابقه داشتند و اینها سطوح مختلف رسانهها کوشیده بودند و برای خود جایگاهی را ساخته بودند؛ اما در دو و نیم سال گذشته نه تنها این که خانه نشین شدند؛ بلکه با محدودیتهای زیادی مواجه شدهاند و متاسفانه زنان و دختران خبرنگار از بخش رسانه، خبرنگاری و همچنان از بخش گزارشگری و در اکثریت موارد از نطاقی حاشیه رانده شدند و حق و حقوق که اینها در جامعه داشتند از پیششان سلب و به طرف تاریکی سوق داده شده است.»
مروه مرادی یکی دیگر از خبرنگاران میگوید که در چنین حاکمیتی تمام حقوق زنان سلب شده است، آزادی بیان نخستین قربانی در این حاکمیت میباشد و خبرنگاران دیگر هیچگاه نمیتوانند بدون ترس و هراس فعالیت کنند.
زهرا حسینی یکی دیگر از خبرنگاران در کابل گفته که در دو و نیم سال گذشته وضعیت خبرنگاران زن در بدترین شرایط قرار گرفته است و میگوید: «وقتی برای تهیه گزارش در صحنه میرویم، از مساله پوشش گرفته تا رویدادی را که میخواهیم به تصویر بکشیم، باید از نظر گروه طالبان بگذرد و اگر به میل آنها بود قابل نشر است و اگر نبود نه. و همچنان دسترسی به اطلاعات خیلی مشکل شده است.»
خانم حسینی تاکید کرد که روند اطلاعرسانی در دوره گروه طالبان در کل تغییر کرده و رسانهها و خبرنگاران بیشتر به دلیل فضای محدود شده از سوی این گروه به دنبال موضوعات واکنشبرانگیز نیستند.
او بیان داشت که بیشتر کارهای رسانهای در مرکز و ولایتهای کشور بر فعالیتهای عادی و بازتاب برنامههای مقامات طالبان متمرکز شده است.
با این حال، مسوولان اتحادیه ژورنالیستان آزاد افغانستان میگویند که بعداز تلسط دوباره گروه طالبان در کشور، بیشاز ۲ هزار کارمند زن در رسانههای افغانستان شغلهای شان را از دست دادهاند.
حجتالله مجددی، رییس اتحادیهی ژورنالیستان آزاد افغانستان در یک نشست خبری در کابل به رسانهها و خبرنگاران گفته است که پس از تسلط طالبان در افغانستان، از ۶۰۱ رسانهی فعال، ۲۲۵ رسانه در روزهای اول به دلیل مشکلات اقتصادی و محدودیتهای وضعشده از سوی گروه طالبان از فعالیت بازمانده است.
آقا مجددی افزوده است که پساز تغییر نظام سیاسی در کشور، از میان ۱۲هزار خبرنگار و کارمند رسانهای در افغانستان که ۲ هزار و ۸۰۰ آنها را زنان تشکیل میدادند، یک هزار از آنها مجبور به ترک کشور شده و حدود ۷ هزار نفر کار خود را از دست دادهاند.
او با تاکید این که در نظام گذشته، ۲ هزارو ۸۰۰ زن در رسانههای افغانستان مصروف کار بودند؛ اما بعداز تغییر نظام سیاسی در کشور تنها ۵۰۰ کارمند زن در رسانههای کشور مصروف کار هستند.
رییس اتحادیه ژورنالیستان آزاد افغانستان میگوید که از زمان تسلط گروه طالبان در افغانستان تاکنون، حدود ۲۰ رسانه دوباره به فعالیت آغاز کرده، ۵ رسانهی دیگر تازه تاسیس شده است؛ اما در مقابل آن، دستکم ده رسانه بهشمول یک خبرگزاری، دو شبکهی تلویزیونی و هفت شبکهی رادیویی دیگر از فعالیت بازمانده است.
با این حال، اتحادیه ملی ژورنالیستان افغانستان میگوید که حضور بانوان در رسانههای کشور در مقایسه با دو ونیم سال گذشته ، ۶۴ درصد کاهش یافته است.
در همین حال، مرکز خبرنگاران افغانستان در گزارش سالانه خود در پایان سال ۲۰۲۳ از نقض حقوق رسانهها در افغانستان ابراز نگرانی کرده و گفته است که در سال گذشته میلادی، ۱۶۸ مورد نقض حقوق خبرنگاران را در افغانستان ثبت کرده است.
این مرکز در خبرنامه خود آورده است جانباختن یک خبرنگار، زخمیشدن ۱۹ خبرنگار، ۷۸ مورد تهدید و ۶۱ مورد بازداشت خبرنگاران در سال گذشته از سوی این نهاد به ثبت رسیده است.
این نهاد گفته است که رسانهها و خبرنگاران در سال ۲۰۲۳ در افغانستان از رهگذر حقوقی و قانونی با محدودیتهای شدیدی مواجه بوده و حقوقشان به گونه گسترده نقض شده است.
بر بنیاد گزارش مرکز خبرنگاران افغانستان مبنای این محدودیتها و نقض گستردهای حقوق خبرنگاران دستور العملهای حکومت طالبان در قبال رسانهها است. یافتههای این نهاد نشان میدهد که در دوسال گذشته ۱۴دستور العمل در رابطه با فعالیت رسانهها در افغانستان صادر شده و بیشتر آنها در سال ۲۰۲۳ بوده است.
مسوولان نهاد حمایت کننده رسانههای آزاد افغانستان(نی) قبل از مسدود شدن دفترشان در افغانستان گفته بود که بیشاز دو ونیم سال میشود که آزادی رسانهها به یک چالش جدی در افغانستان مبدل شده است.
به گفته نی، ادامه وضعیت کنونی در افغانستان میتواند آزادی رسانهها را شکنندهتر و بدتر از گذشته نماید. این نهاد از نهادهای بینالمللی خواسته بود که از رسانهها و خبرنگاران در افغانستان براساس تعهداتشان در دو دهه اخیر، حمایت کنند.
در همین حال، سازمان بینالمللی گزارشگران بدون مرز در آخرین گزارش خود گفته است که افغانستان در میان ۱۸۰ کشور در رتبه ۱۵۲ قرار گرفته است که شرایط کار برای خبرنگاران افغانستان همچنان بدتر میشود و زنان خبرنگار به معنای واقعی کلمه از زندگی عمومی حذف شدهاند.
در این گزارش آمده است که بعداز تسلط دوباره طالبان در افغانستان ۴۳ درصد فعالیت رسانهها کاهش پیدا کرده است که پیشاز سقوط افغانستان در اتاقهای خبر ۱۰ هزار و ۷۸۰ کارمند رسانهای مصروف کار بودند که ۴ هزارو ۳۶۰ نفر آنان را خبرنگاران زن تشکیل میدانند.
بر اساس گزارش خبرنگاران بدون مرز، ادارات مختلف گروه طالبان از جمله وزارت اطلاعات و فرهنگ، ریاست عمومی استخبارات، وزارت امر به معروف و نهی از منکر و مرکز رسانههای این گروه به خبرنگاران و رسانههای افغانستان «پیام های دستوری» میفرستند.
این نهاد همچنان اعلام کرد است که اکنون پرداختن به بسیاری موضوعات در افغانستان برای رسانهها و خبرنگاران «دشوار و یا غیرممکن» شده است از جمله پرداختن به موضوعات دینی و مذهبی، وضعیت زنان و حقوق بشر.
با این حال، ریچارد بنت، گزارشگر ویژهی حقوق بشر سازمان ملل متحد برای افغانستان با نشر پیامهای متفاوت در ایگس خود نگاشته است که خبرنگاران زن در افغانستان با محدودیتهای جدی و با خطر جانی روبرو هستند و کار میکنند.
آقای بنت از گروه تروریستی طالبان خواسته است که به «رسانههای آزاد، کثرتگرا، مستقل و فراگیر» به عنوان حق همه شهروندان افغانستان، احترام بگذارند.
دفتر هیات معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) نیز با نشر پیامهای گوناگون در مدت دو ونیم سال گذشته گفته است که این نهاد نگرانی جدی خود را در مورد آیندهی رسانههای افغانستان به ویژه خبرنگاران زن ابراز میکند.
این نهاد در بیانیههای خود گفته است که خبرنگاران زن مجبور هستند که در فضای «رعب و وحشت» و در میان افزایش محدودیتها توسط گروه تروریستی طالبان، کار کنند.
یوناما از گروه طالبان خواسته است که آزادی و استقلال رسانهها و امنیت خبرنگاران مرد و زن را به صورت یکسان، تضمین کنند.
همچنان بر اساس گزارشهای بخش حقوق بشر سازمان ملل متحد، گروه طالبان از زمان تسلط بر افغانستان، بارها اقدام به بازداشتهای خودسرانه و زندانی کردن خبرنگاران کرده است.
هم اکنون نیز شماری از خبرنگاران در زندانهای گروه طالبان به سر میبرند، بدون اینکه جرم آنها مشخص باشد و یا به پروندههای آنها رسیدگی عادلانه شود.
به گفتهای بخش حقوق بشر سازمان ملل متحد، نقض آزادی ﺑﯿﺎن، نقض آزادی رﺳﺎﻧﻪها و عدم ﺣﻖ دسترسی ﺑﻪ اطلاﻋﺎت ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺗﺮاژدی اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ رﺳﻤﯿﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد و ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮ ﻃﺎﻟﺒﺎن ﻣﺠﺎزات و ﺗﺤﺮﯾﻢهای ﺷﺪﯾﺪ اعمال ﺷﻮد.
اما؛ مقامهای گروه طالبان در دو ونیم سال گذشته تاکید کرده اند که آنان هیچ فشاری بر رسانهها و خبرنگاران افغانستان وارد نکردهاند و آنان میتوانند بر اساس قانون شریعت اسلامی به کارهای شان ادامه بدهند.