در روز های اخیر، اقدام طالبان برای اعمال محدودیت‌ ها یا ممنوعیت ‌های کامل فیسبوک در داخل افغانستان نگرانی‌ ها و بحث‌ های گسترده‌ ای را برانگیخته است. این موضوع چندین سوال مرتبط را در رابطه به مدیریت انترنت و پیامدهای آن برای شهروندان افغان، به ویژه زنان و دخترانِ که از دسترسی به آموزش محروم شده اند، ایجاد می کند.

روابط طالبان با متا، شرکت مادر فیسبوک، مملو از تنش ها و فشارهای بوده است. در حالی که آنها محدود به استفاده از واتس اپ، پلتفرم دیگر متعلق به متا، نیز هستند، به نظر می رسد ممنوعیت فیس بوک ناشی از تصمیم متا برای مسدود کردن برخی از صفحات رسانه های دولتی تحت کنترل طالبان از جمله صفحه فیسبوک رادیو تلویزیون افغانستان RTA است، باشد. دلیل اصلی و منطیقی متا در پشت این اقدام ریشه در نامگذاری طالبان به عنوان یک سازمان تروریستی تحریم شده بر اساس قوانین ایالات متحده آمریکا میباشد، این دقیقا همان چیزی است که توسط سخنگوی متا درویب سایت خبری فرانس ۲۴ توجه شد. بنابراین، طالبان ممکن است ممنوعیت بالای فیسبوک یا محدود کردن آن را به عنوان یک شکل از ایجاد فشار بر متا بدانند، تا باشد در تعامل با ایشان پیش برود. یا واقعاً طالبان از بلند شدن صدای ملت غیور افغانستان از طریق این پلتفرم ها بیمناک اند.

علاوه بر این، فیس بوک تدابیر امنیتی بیشتری را برای محافظت از کاربران در افغانستان پس از تسلط ناگهانی این کشور توسط طالبان اجرا کرده است. این تدابیر شامل گزینه مسدود کردن پروفایل فیسبوک و محدود کردن قابلیت مشاهده لیست دوستان به دیگران است. چنین بهبودهای امنیتی بر اساس توصیه و پیشنهادات فعالان، روزنامه نگاران و گروه های جامعه مدنی اجرا شده است.

یکی از مهم‌ترین پیامدهای تلاش‌ طالبان برای محدود کردن دسترسی به فیس‌بوک، افزایش نابرابری‌های آموزشی به‌ ویژه برای دختران افغان بوده میتواند. با توجه به تعطیل شدن راه های سنتی آموزش، خصوصا مکاتب برای دختران افغان، به دلیل محدودیت های که طالبان ایجاد کرده اند، پلتفرم های آنلاین مانند فیسبوک به عنوان رسانه های حیاتی برای ارائه محتوای آموزشی ظهور کرده اند. با این حال، تهدید احتمالی سانسور این پلتفرم ها، همچنین ابتکارات را به خطر انداخته و جمعیت های آسیب پذیر را بیشتر به حاشیه میراند.

باوجود چالش های ناشی از سانسور تحت رهبری طالبان، پلتفرم های آنلاین مانند فیسبوک نقش حیاتی را در تقویت صدای جوامع به حاشیه رانده شده، از جمله دختران افغان که به دنبال آموزش هستند، ایفا میکنند. بسیاری از ارگان ها و افغان های داخل ویا خارج از کشور با استفاده از این پلتفرم ها از طریق صنف های مجازی، منابع آموزشی و کمپین های حمایتی،  کوشش میکنند تا راه نجاتی را برای افغان ها به خصوص دختران افغان که از دسترسی به محیط های آموزشی سنتی محروم هستند، فراهم کنند. علاوه بر این، این پلتفرم ها به عنوان یک بستر برای افراد و سازمان های جامعه مدنی بخاطر بسیج حمایت، افزایش آگاهی عامه، و حمایت از تغییر سیاست های نادرست عمل میکنند.

در هنگام پیمایش پیچیدگی های مدیریت انترنت، رعایت اصول کلیدی، خصوصا رویکرد چند جانبه، یک امر ضروری میباشد. رویکرد چند جانبه ( که شامل نهادهای دولتی، بازیگران بخش خصوصی، سازمان های جامعه مدنی، دانشگاه ها و کارشناسان فنی میباشد) تضمین میکند که فرآیندهای تصمیم گیری فراگیر و همه جانبه بوده و نماینده دیدگاهای گوناگون و اندیشه های متنوع میباشد. رعایت اصول شفافیت، مسئولیت پذیری و حقوق بشر نیز در حفظ آزادی انترنت و ترویج دسترسی برابر به فضای دیجیتال بسیار حیاتی است.

در شرایط کنونی افغانستان، دستیابی به یک رویکرد واقعا چند جانبه برای مدیریت انترنت ممکن است چالش برانگیز، غیر قابل اجرا و غیر ممکن باشد. به همین دلیل هر اقدامی که اتخاذ و اجرا میشود، احتمالاً منعکس کننده دستورات و دیکتاتوری های یک گروه خاص، تک صدا و منفرد بوده نشاندهی از تصمیم جمعی ملت و نمایندگی کل کشور کرده نمیتواند.

آیا اعمال ممنوعیت و یا محدودیت فیسبوک بالای کل کشور امکان پذیر است؟ اگر بلی، چه روش های توسط دولت ها برای رسیدن به این هدف به کار گرفته میشود؟

بله، از نظر فنی مسدود کردن دسترسی به فیس بوک در داخل مرزهای کل کشور امکان پذیر است. دولت‌ها می‌توانند از روش ‌های مختلفی برای مسدود کردن یا محدود کردن دسترسی به وب‌سایت‌ها یا پلتفرم‌های آنلاین خاص، از جمله فیسبوک استفاده کنند. برخی از تکنیک های رایج عبارتند از:

مسدود کردن DNS: دولت ها می توانند به ارائه دهندگان خدمات اینترنتی (ISP) دستور دهند تا دسترسی به نام های دامنه خاص مرتبط با فیس بوک را مسدود کنند. این شامل دستکاری سیستم نام دامنه (DNS) برای جلوگیری از حل کردن نام دامنه به آدرس IP مربوطه توسط کاربران میباشد.

مسدود کردن آدرس IP: دولت ها می توانند با دستور دادن به ISP ها برای مسدود کردن آدرس های IP، خاص مرتبط با پلت فرم فیسبوک، دسترسی به سرورهای فیس بوک را مسدود کنند. با این حال، فیس بوک ممکن است از شبکه های تحویل محتوا (CDN) از تعداد زیادی آدرس IP استفاده کند، که این رویکرد را کمتر موثر کرده میتواند.

بازرسی عمیق بسته ها (DPI): فناوری DPI امکان بررسی و فیلتر کردن ترافیک اینترنتی در زمان واقعی را برای دولت‌ها فراهم می‌کند. دولت‌ها می‌توانند از DPI برای شناسایی و مسدود کردن اتصالات به فیس‌بوک بر اساس الگوهای موجود در بسته‌های داده و همان دیتای در حال انتقال استفاده کنند.

فیلتر کردن URL: دولت ها می توانند سیستم های فیلتر URL را برای مسدود کردن دسترسی به URL ها، یا صفحات وب،  یا لینک های خاص در دامنه فیس بوک پیاده سازی کرده دسترسی به آنها را مسدود کنند. این روش به دولت‌ها اجازه می‌دهد تا به طور انتخابی دسترسی به بخش‌های خاصی از پلتفرم فیس‌بوک را مسدود کنند در حالی که سایر بخش‌ها را در دسترس بگذارند.

شهروندان چه راهکارهای را می توانند برای دور زدن چنین ممنوعیت ها یا محدودیت ها به کار گیرند؟

شهروندان که با مسدودیت های انترنتی تحمیل شده توسط دولت خود مواجه می شوند، میتوانند که از روش های مختلف ذیل برای دور زدن این محدویت ها و دسترسی به وب سایت ها یا پلتفرم های مسدود شده استفاده کنند:

شبکه های خصوصی مجازی (VPN): VPN ها ترافیک اینترنت را رمزگذاری می کنند و آن را از طریق سرورهای که در کشورهای دیگر مستقر می باشند می فرستند و به کاربران اجازه می دهند از سانسور عبور کرده و به وب سایت های مسدود شده دسترسی پیدا کنند. VPN ها می توانند در دور زدن مسدودیت های مبتنی بر DNS و مسدودسازی مبتنی بر IP موثر باشند.

سرورهای پراکسی: سرورهای پراکسی به عنوان واسطه‌ها بین کاربران و اینترنت عمل می‌کنند و به کاربران اجازه می دهند تا با انتقال ترافیک خود از طریق سرور پراکسی، به وب‌سایت‌های مسدود دسترسی پیدا کنند. بسیاری از خدمات پراکسی رایگان و پولی موجود میباشد که به کاربران کمک می کنند تا از سانسور عبور کنند.

شبکه Tor: شبکه Tor یا همان «مسیریاب پیاز»، ترافیک اینترنت را از طریق سرورهایی که ناشناس و داوطلبانه هستند، مسیر می‌دهد. این باعث می‌شود که دولت‌ها سختی بیشتری در ردیابی و سانسور فعالیت‌های آنلاین بکشند. مرورگر Tor می‌تواند به کاربران کمک کند تا به وب‌سایت‌های مسدود دسترسی پیدا کنند و از محدودیت‌های اینترنت عبور کنند.

وب‌سایت‌های پراکسی: وب‌سایت‌های پراکسی به کاربران اجازه می‌دهند تا با وارد کردن آدرس وب‌سایت مسدود شده به نوار جستجوی وب‌سایت پراکسی، به وب‌سایت‌های مسدود دسترسی پیدا کنند. سپس وب‌سایت پراکسی محتوای وب‌سایت مسدود شده را بازیابی کرده و به کاربر نمایش می‌دهد، از طریق این روش از سانسورعبور می‌کند.

دیتای تلفن های همراه و برنامه‌های VPN: گاهی اوقات، شبکه‌های دیتای تلفن های همراه ممکن است کمتر از اتصالات اینترنت لاینی تحت سانسور قرار بگیرند. کاربران می‌توانند با استفاده از انترنت دیتای تلفن همراه و برنامه‌های VPN نصب شده بر روی گوشی‌های هوشمند یا تبلت‌های خود، به وب‌سایت‌های مسدود شده دسترسی پیدا کنند.

اکستینشن های وی پی ان گوگل کروم: گوگل کروم دارای بعضی از اکستینشن های وی پی ان پولی و رایگان میباشد که میتوان از آن ها برای عبور کردن از ممنوعیت و مسدودیت ها استفاده کرده و با استفاده از لپتاپ و دسکتاپ های خود به ویب سایت های مسدود شده دسترسی پیدا کنید.

باید به این نکته مهم توجه داشت که عبور کردن از سانسور انترنتی ممکن است خطراتی را به همراه داشته باشد و کابران باید هنگام تلاش برای عبور کردن از اقدامات سانسور احتیاط کنند. علاوه بر این، در حالی که این روش‌ها ممکن است موثر در دسترسی به وب‌سایت‌های مسدود باشند، اما ممکن است تماماً ناشناخته یا محافظتی از جاسوسی دولتی فراهم نکنند. کاربران باید نیازهای حریم خصوصی و امنیت خود را در انتخاب روش‌های دور زدن در نظر بگیرند.

نهادی که این ممنوعیت را اجرا می کند ممکن است از دو روش اصلی برای نظارت و اجرای سیاست های ممنوعیت یا محدودیت خود استفاده کند.

نظارت و مراقبت: امکان دارد که ترافیک و ارتباطات اینترنتی را برای شناسایی و مجازات افرادی که سعی در دسترسی به فیس بوک یا سایر پلتفرم‌های ممنوعه دارند، نظارت کنند. این ممکن است شامل نظارت بر اینترنت کلپ ها، شبکه‌های موبایل و دیگر نقاط دسترسی به اینترنت باشد.

فشار اجتماعی و اجباری: آنها می توانند از طریق فشار اجتماعی و اجرای قوانین سخت گیرانه جامعه، ممنوعیت فیس بوک را جبرا اجرا کنند. این می‌تواند شامل تشویق شهروندان به گزارش دادن افرادی باشد که این ممنوعیت را نقض می‌کنند و عواقب اجتماعی یا قانونی را برای عدم رعایت آنها اعمال می‌کنند.

همانطور که گفته شد، هنگام تلاش برای عبور کردن از اقدامات سانسور، بخصوص در کشور های مثل افغانستان که ممکن است نتایج مختلفی داشته باشد، خیلی مراقب باشید.