اشاره: در نزدیک به سه سال گذشته هزاران خبرنگار افغانستانی به دلیل تهدیدات امنیتی و محدودیتهای نفسگیر از سوی حکومت خود خوانده طالبان مجبور به ترک افغانستان شدند و بیش از ۳۰۰ نهاد رسانهای مسدود گردید که اینها بخشی از روایت سرنوشت تلخ خبرنگاران و رسانهها در حاکمیت گروه طالبان است.
رسانه روزنه صلح با همکاری کمیته خبرنگاران معترض افغانستان وضعیت حقوق بشری خبرنگاران مهاجر افغانستانی را در تحت عنوان” روایت من” انعکاس می دهد.
در نخستین مصاحبه با ذکی قیس، مدیر مسؤل پیشین تلویزیون خاور که ازسوی طالبان مورد ضرب و شتم قرار گفته بود و مدتی در بند طالبان بود ، اکنون در فرانسه به سر میبرد و قبل از این یک و نیم سال در پاکستان مهاجر بوده، سر سخن میگشایم تا از وضعیت خبرنگاران مهاجر افغانستانی پس از حاکم سازی گروه طالبان در پاکستان و فرانسه بیشتر بدانیم.
عکس: ذکی قیس
روزنه صلح /کمیته خبرنگاران معترض افغانستان: مشکلات عمده که خبرنگاران افغانستانی در پاکستان با آن مواجه هستند؛ چیست؟
قیس: به باور من مشکلات زیادی وجود دارد که زندگی و فعالیتهای حرفهای خبرنگاران و فعالین رسانهئی را در دیار غربت متأثر ساخته که به چند نمونه آن اشاره مینمایم:
۱. عدم امنیت و ترس از بازگشت؛ در کشورهای همسایه به ویژه در پاکستان خبرنگاران افغانستانی بهطور مداوم با تهدیدات امنیتی روبرو هستند. این تهدیدات شامل تعقیب، بازداشتهای خودسرانه و حتا خطر اخراج اجباری به افغانستان میشود، جایی که با موجودیت حکومت خودخوانده گروه طالبان هیچ مصونیتی وجود ندارد.
۲. محدودیتهای قانونی و اداری؛ روند طولانی و پیچیده دریافت اقامت و پناهندگی کشور سومی، از بزرگترین مشکلات فرا راه خبرنگاران افغانستانی در پاکستان است. بسیاری از خبرنگاران ماهها و حتا سالها بدون اطمینان از دریافت نتیجه مثبت در انتظار بررسی درخواستهای پناهندگی شان هستند که این وضعیت باعث نا امیدی در میان خبرنگاران مهاجر گردیده و توانایی آنها را برای برنامهریزی بلندمدت محدود ساخته است.
۳. مشکلات مالی و شغلی؛ به دلیل محدودیتهای قانونی و مشکلات زبانی، بسیاری از خبرنگاران افغانستانی نمیتوانند در پاکستان شغل مناسبی پیدا نمایند. حتا اگر شغلی پیدا کنند، اغلب دستمزدها پایین و شرایط کاری ناعادلانه است. این مسائل منجر به بروز مشکلات معیشتی و اقتصادی شدید برای خبرنگاران و خانواده های شان در این کشور گردیده است.
۴. محدودیت دسترسی به منابع اطلاعاتی و شبکههای حرفهای؛ عدم دسترسی به منابع اطلاعاتی و شبکههای حرفهای به دلیل محدودیتهای زبانی و ارتباطی در کشور پاکستان منتج به کاهش کیفیت کار خبرنگاران افغانستانی گردیده و همچنان بسیاری از خبرنگاران مخصوصا فارسی زبانان در این کشور به دلیل تفاوت فرهنگ و زبان نمیتوانند بهراحتی با جامعه محلی و دیگر خبرنگاران ارتباط برقرار نمایند.
روزنه صلح /کمیته خبرنگاران معترض افغانستان: آیا خبرنگاران در پاکستان از سوی نهادهای حامی رسانهها حمایت و کمک میشوند؟
قیس: بلی، اما حمایتهای که از سوی برخی نهادهای حامی رسانهها و خبرنگاران صورت میگیرد کافی و پایدار نیست. طوریکه برخی از این سازمانها حمایت های مالی، حقوقی و آموزشی را برای تعداد محدود خبرنگاران فراهم مینمایند. از سوی دیگر متاسفانه کمک ها و حمایت های بین المللی علاوه بر این چالشها در برخی مواقع به دلایل سیاسی و بروکراسی متوقف میشوند و یا به اندازه نیاز های واقعی خبرنگاران نیستند.
روزنه صلح /کمیته خبرنگاران معترض افغانستان: تجارب و چشم دید شما از وضعیت خبرنگاران مهاجر مقیم پاکستان چیست و چی تفاوتی با فرانسه دارد؟
قیس: من حدوداً هفت ماه میشود که به فرانسه آمدم و در این مدت تجربههای فراوان و متنوعی را پشت سر گذاشتم. قبل از اینکه به فرانسه بیایم، بهعنوان یک خبرنگار در افغانستان با مشکلات و تهدیدات بسیاری مواجه بودم. در طول دوران کاریام، بارها و بارها از سوی طالبان تهدید، لت و کوب، شکنجه و بازداشت شدم. این وضعیت نه تنها امنیت شخصی من بلکه امنیت خانوادهام را نیز با خطر مواجه ساخته بود. از اینرو من با تشدید تهدیدات، تصمیم گرفتم تا به پاکستان فرار کنم. اما در پاکستان نیز شرایط برای ما بهتر نشد. مشکلات اقتصادی و امنیتی بسیاری در آنجا داشتیم. رفتار پولیس پاکستان با مهاجران افغانستانی در خیلی موارد انسانی نیست، در طول اقامت در پاکستان دو بار توسط پولیس بازداشت شدم و برای رهایی از بازداشت مجبور به پرداخت پول گردیدم. علاوه بر این، بسیاری از خبرنگاران مهاجر که به دفتر کمیساریایی عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان (UNHCR) در پاکستان مراجعه مینمایند و خود را به عنوان پناهنده ثبت نام کردهاند با مشکلات زیادی مواجه هستند. فرآیندهای این نهاد بسیار بطی است و اغلب هیچ پاسخی مثبتی به درخواستهای پناهندگی داده نمیشود. بناء این وضعیت باعث میشود که بسیاری از خبرنگاران در حالت بلاتکلیفی بسر ببرند.
من بعداز یک و نیم سال زندگی در پاکستان قادر به دریافت ویزه فرانسه شدم و به این کشور آمدم اما این پایان مشکلاتم نبود.
روزنه صلح /کمیته خبرنگاران معترض افغانستان: آیا خروج از پاکستان به مقصد کشور سومی برای خبرنگاران آسان است؟
قیس: قطعا نخیر، برای من خروج از پاکستان خود یک چالش بزرگ بود. برای دریافت اجازه خروج (Exit Permit) از پاکستان، مجبور شدم پول هنگفت پرداخت کنم.
روزنه صلح /کمیته خبرنگاران معترض افغانستان: اکنون که در فرانسه هستید؛ وضعیت شما چگونه است؟
قیس: از لحاظ روحی و روانی وضعیت بهتری دارم و احساس امنیت بیشتری میکنیم. اما چالشهای جدیدی پیش روی من قرار دارد. یکی از بزرگترین مشکلات، پروسه پناهندگی و ادغام در جامعه فرانسه است. ندانستن زبان فرانسوی باعث شده تا نتوانم به راحتی با جامعه محلی ارتباط برقرار کنم و این معضله سبب گردیده تا احساس انزوا و تنهایی بیشتر نمایم و به راحتی نتوانم با جامعه جدید ارتباط برقرار نمایم.
روزنه صلح /کمیته خبرنگاران معترض افغانستان: وضعیت خبرنگاران افغانستانی که به گونه قاچاق وارد فرانسه میشوند؛ چگونه است؟
قیس: شرایط برای خبرنگاران که به صورت قاچاقی به فرانسه آمدهاند؛ وضعیت دشوار تر است. آنها با مشکلات جدی اقتصادی و قانونی روبرو هستند. عدم دسترسی به منابع مالی کافی و فرصتهای شغلی مناسب، باعث میشود تا بسیاری از انها مجبور به انجام کارهای سخت و کمدرآمدی شوند که بهطور کلی با تخصص و مهارتهای حرفهای شان سازگاری ندارد.
همچنین، فرآیند پیچیده و طولانی پناهندگی، باعث افزایش ناامیدی و فشار های روحی در میان خبرنگاران افغانستانی در این کشور شده و بسیاری از آنها حتا سالها در انتظار پذیرش درخواست پناهندهگی شان میمانند. در ذیل این مسله یکی از موارد دیگری که بر پروسه پناهندگی خبرنگاران واقعی تأثیر منفی گذاشته، حضور اشخاص و افراد استفادهجو است که به نام خبرنگار، اسنادهای جعلی تهیه کرده و در کشورهای اروپایی پناهنده شدهاند. این افراد با اقدامات خود، باعث بیاعتباری پروسه پناهندگی شدهاند و روند بررسی درخواستهای پناهندگی خبرنگاران واقعی را به تأخیر انداختهاند. این موضوع نه تنها بیعدالتی را افزایش داده، بلکه مشکلات بیشتری را برای خبرنگاران واقعی ایجاد کرده است.
روزنه صلح /کمیته خبرنگاران معترض افغانستان: جهت بهبود وضعیت خبرنگاران مهاجر و پناهجو افعانستانی به ویژه در پاکستان و فرانسه چه راه حلهای را موثر میدانید و خواست شما از جامعه بین المللی و نهاد های حامی خبرنگاران چیست؟
قیس: من موارد ذیل را به عنوان خواست های عمده خبرنگاران افغانستانی مهاجر بویژه در پاکستان و فرانسه اساسی میدانم:
۱. بهبود، تسهیل و تسریع فرآیند پذیرش درخواست های پناهندگی خبرنگاران واقعی بهویژه زمانیکه مستندات و دلایل قوی مبنی بر تهدیدات علیه شان وجود دارد. بسیاری از خبرنگاران در شرایطی بسیار دشوار و نا امید کننده در پاکستان زندگی میکنند و نیازمند انتقال به کشورهایی هستند که امنیت و آزادی بیشتری برای فعالیتهای حرفهای و زندگی شخصی شان فراهم گردد.
۲. پشتیبانی قانونی، ارایه خدمات حقوقی از جمله مشاوره های حقوقی و دسترسی به وکلای متخصص در امور مهاجرت و پناهندگی و افزایش برنامههای مالی حمایتی منظم و شفاف جهت حمایت از خبرنگاران افغانستانی و خانوادههایشان، این حمایت ها میتواند مشمول برگزاری دورههای آموزشی زبان، حرفه و کمکهای اضطراری برای پوشش هزینههای زندگی آنها باشد و زمینه را جهت ادغام فرهنگی و حل مشکل زبان را برای خبرنگاران مهاجر افغانستانی در پاکستان مرفوع سازد. شماری زیادی از خبرنگاران مهاجر که من با انها در پاکستان در ارتباط هستم باور دارند که حتا اگر دوره های آموزشی زبان و حرفهیی خبرنگارای قابلیت برگزاری رایگان را هم نداشته باشند و با هزینه کمتر برگزار شود آنها علاقمند اشتراک در چنین برنامه ها هستند.
ایجاد فرصتهای آموزشی، شغلی و حرفهای و کارگاههای توانمند سازی که میتواند شامل افزایش مهارتهای روزنامهنگاری دیجیتال و موضوعات مرتبط با حقوق بشر و امنیت شخصی و پروژههای مشترک بینالمللی برای جذب خبرنگاران مهاجر به رسانههای محلی و بینالمللی، کسب فرصتهای کار آموزشی و اشتغال برای خبرنگاران مهاجر، بهگونهای که بتوانند از تجربه و تخصص خود در محیطهای جدید استفاده کنند تا خبرنگاران مهاجر افغانستانی در پاکستان مهارتهای خود را بهروز رسانی کرده و در محیطهای جدید بهخوبی عمل کنند.
۴. تقویت نهاد های مدافع حقوق خبرنگاران مهاجر در پاکستان و فرانسه جهت حمایت از حقوق خبرنگاران و رسیدگی به مشکلات آنها و اعمال فشار بر حکومت پاکستان جهت توقف بازداشت و اخراج اجباری خبرنگاران افغانستانی در آن کشور؛
من امیدوارم و از جامعه جهانی میخواهیم تا جهت حمایت از آزادی بیان، رسانه ها و جریان آزاد اطلاعات به خبرنگاران افغانستانی در داخل و خارج کشور توجه نموده و اقداماتی مؤثر را برای حمایت از آنها انجام دهند.
خبرنگاران افغانستانی که به دلیل حاکمیت دوباره طالبان به افغانستان مجبور به ترک کشور شدند نیازمند حمایت و همدلی جامعه جهانی هستند تا بتوانند به زندگی عادی و حرفهای خود باز گردند.
